O Entroido
A festa do Entroido ten as súas orixes nas saturnianas latinas e na Grecia Antiga coas celebracións en honor a Dionisio, deus do viño e transformación, que sometía aos seus feles a todo tipo de excesos. No seu honor facíanse desfiles en lanchas con rodas empuxadas por unha recua de sátiros (seres mitolóxicos con cara humana e pes de carneiro) e por homes e mulleres espidos, enmascarados, que incitaban a beber, danzar e foder. En Roma, había a mesma festa en honor a Baco, nome latino de Dionisio… As Saturnianas se celebraban en honor a Saturno, Cronos para os gregos. os escravos disfrazábanse de amos e señoras, desfilando e danzando polas rúas reivindicando liberdade e igualdade.
Os cristiáns fan súa a festa nos séculos XIV e XV. En Galicia e Portugal celebraban banquetes pantagruélicos para desquitarse da Coresma, coñecidos como Entroido en Galicia i Entrudo en Portugal: entrada ou introducción á Coresma xa que coarenta días despois celebrábase a Semana Santa. Portugal exporta o entroido a Brasil no 1723, o carnaval, durante catro días e noites, a música invade todo a rimo de samba, da herdanza musical dos escravos africanos.
A primeira referencia literaria do Entroido, en castelán, aparece no Libro del buen amor (s.XIV), de Juan Ruíz arcipreste de Hita, la lucha de don Carnal y doña Cuaresma, irónica e sagaz lea entre animais marítimos e fluviais (exército de dona Coresma) e terrestres (exército de don Carnal) na que se parodian os excesos de don Carnal, fronte ás falsas virtudes de dona Coáresma, unha ambiciosa e ponderada dama cristiá….
O Entroido comprende un tempo de festas licenciosas no que está permitido todo, relacionadas coas festas do demo e estacións, celebrando o fin do inverno. Choqueiros, comparsas, entroidadas e regueifas son os compoñentes esencias da festa, xunto co lacón con grelos e doces tradicionais: filloas, orellas, chulas, flores e torradas. Choqueiros e comparsas están obrigadas a se meter cos sistemas políticos e relixiosos establecidos, de aí que, en España, suprimiran o Carnaval en numerosos períodos históricos, con Carlos V, Felipe II, Carlos IV e Franco, pero sen resultados positivos, seguiu a celebrarse nos clubs privados e aldeas coa complicidade dos alcaides e da propia garda civil.
Os bailes de máscaras foron importados de Francia, e prohibidos por Felipe V de 1716 ao 1745; as caretas son importadas de Venecia (caretas venecianas). O apoxeo dos bailes de entroido foi no século XIX, que é cando se populariza as festa, tanto en Galicia como Madrid, Cádiz e Canarias, o carnaval Canario é dos máis importantes de Europa, tamén se populariza o enterro da sardiña, que comeza cunha procesión burlesca na que se parodian as cántigas e cerimonias eclesiásticas, para acabar enterrando a sardiña e as súas variante, como: o Meco, persoeiro burlesco e legendario, ao que lle botan as culpas de todo, que ven ser o Momo coruñés, castelanización do meco: cousas do ex alcalde Paquiño Vázquez e do seu delfín Losada…
En Galicia consérvase íntegra a festa, incluso, celébranse as vésperas co venres de comadres, sábado de compadres e domingo fareleiro, oleiro ou corredoiro. Rober Schuman compuso (1835) un concerto para piano, o Carnaval, no que se mesturan os persoeiros da comedia del’ Arte coas situacións pantasmagóricas, que reflicten moi ben o inicio dos bailes de carnaval.. Os Entroidos con maior tradición son os de Verín, Xinzo de Limia e Laza, onde destacan os Cigarróns, disfrace , que se caracteriza por levar na cabeza un tricorne, do que pendura unha pelica de carneiro; o tricorne leva carauta de madeira tallada, pintada co sol e lua; completa o vestuario un chaleco bordado, un calzón curto con borlas, unha faixa e un cinto do que colgan varias chocas que ocasionan gran ruído ao andar. Pantallas, caretas pintada, os peliqueiros, propios de Laza e Verín (Ourense) que se caracterizan por levar un traxe moi vistoso e unha carauta, que se prolonga na parte superior cunha especie de mitra, adornada con símbolos animais (serpes, cabalos, leóns) ou astrais, semellante aos cigarróns…
Luís Tobío e Neira Vilas son as mellores referencias históricas e literarias do entroido galego do século XX. Tobío nas Décadas (pax. 42 ) describe o entroido viveirense: “todo era latricar, rir, cantar, bourear, beber e xantar larpeiradas, orellas de frade, freixós, pasteliños de nata, chulas, torradas, flores. As comparsas desfilaban polas rúas, cantando coplas con alusións e sucesos da vila, vellas habaneiras e valses que estaban de moda: Ven dueño mío, ven que mi alma te añora. O disfrace máis usado era o de Pierrot con violín, fronte ao do dominó, que tanto predicamento tivera nos tempos románticos. Os Pierrots con mascaritas, aflautando a voz, metíanse con todo o mundo, publicando segredos e historias. O día culminante era o martes de entroido, de aí o dito ‘non todos os días do ano son martes de Entroido”. Os nenos disfrazábanse de chulas madrileñas e galáns románticos ou de choqueiros con calquera cousa. A festa remataba co enterro da sardiña, que era de moita risa con aquel arremedo que se facía das cousas máis respectables e santas, quer da igrexa, quer das autoridades, co desfile do enterro e o falso crego a botar un sermón cheo de chistes e alusións, e aqueloutros de comer chourizos colgados dun penico cheo de viño branco. Hoxe en día, en Viveiro, o enterro da sardiña comeza ás 10 da noite, preside o acto un meco sentado nun barril de viño, detrás do barril, van as plañideiras (homes vestidos de negro con mantilla española, e mulleres ídem) consoladas polo bispo de Mondoñedo e polo alcalde, detrás das plañideiras vai o pobo, todos cubertos cunha saba branca, cal ánimas en pena da Santa Compaña cunha vela acesa, ou un fachón, parodiando a procesión de Semana Santa, advertindo do que lles espera cando enterren o entroido. Polo medio das filas van os augardenteiros, repartindo viño, facendo parada e fonda en tódolos bares da vila…
Neira Vilas, en Memorias dun neno labrego fai unha análise con ollos de neno do tempo de tolear (entroido) e do tempo de chorar (coresma). O carnaval é contado desde a fiestra dunha vella casa de aldea, por un neno, Balbino, que está de loito por un tío das Américas…<> Fina Roca